Varlık Vergisi tablosu ışığında Mersin’ in 1940’ lardaki iktisadi anatomisi…

Önceki makalede Mersin il merkezi temel alındığında 25 bin lira ve üzeri Varlık Vergisi tahakkuk ettirilen isimleri sırasıyla paylaştım… Bu kez 25 bin lira altı borç tahakkuk ettirilen kişi ve kurumları paylaşacağım… Bu liste birkaç açıdan önemli olduğu kadar ilginç… Önemli çünkü, kimin ne kadar Varlık Vergisi ödeyeceğini belirleyen ve itiraz merci mümkün olmayan kesin olan bu rakamları belirleyen Komitenin ne ölçüde adil davrandığı, hangi kriterler esas alınırsa alınsın birilerine iltimas geçilirken birilerine büyük haksızlıklar yapılıp yapılmadığı, hatta ‘bazı hanelerin ocağına incir ağacı’ dikilip dikilmediği sorularının cevapları bu listelerdeki küçük ayrıntılarda gizli… Diğer yönüyle de o günün Mersin’ de faaliyet gösteren irili ufaklı tüm kişi ve kuruluşlarının yer aldığı rehber özelliğiyle ilginç… Öncelikle genel tabloya bakmakta yarar var: Mersin merkezde 311 mükellefe 4 milyon 214 bin lira, Tarsus’ ta ise 428 mükellefe 1 milyon 980 bin lira ve il genelinde toplam 6 milyon 173 bin lira Varlık Vergisi tahakkuk ettirilmiş, o günkü gazetelerde yer alan haberlere bakılırsa bunun Mersin merkezde 2 milyon 752 bin lira olmak üzere il geneli toplamında 3 milyon 55 bin lirası tahsil edilmişti.. (Akşam gazetesi 20 Ocak 1943) Nispeten küçük miktarlarda borçlandırmaların söz konusu ilçelerde mükelleflerin ödeme oranları %82’ ye yaklaşırken, Mersin merkezde tahakkuk ve tahsilât rakamları esas alındığında borç ödeme oranlarının %65’te kaldığı görülür… Cumhuriyet Döneminde Mersin adıyla yayınladığı kitabında Varlık Vergisinin Mersin uygulamasını özel başlık altında araştıran Doçent Mehmet Pınar’ ın Devlet Maliyesi arşivinde yer alan Maliye İstatistikleri üzerinde yaptığı çalışmalar sonucu elde ettiği rakamlara göre Mersin merkezde 4 milyon 570 bin lira varlık vergisi tahakkukuna karşı tahsilât 1 milyon 860 bin lirada kaldığı anlaşılıyor ki, eğer devletin istatistiki verileri doğruysa tahakkuk/tahsilat oranı yüzde 40’ larda… Meclise yapılan itirazlar, çeşitli geciktirme yöntemleri sonucu Mersin’ den Aşkale çalışma kampına hiç kimse gönderilmediği gibi, geçen zaman içinde özellikle vergi belirleme komitelerinin yaptığı akıl almaz haksızlıklar gün yüzüne çıkmaya başlayınca önce 21 Eylül 1943’te 4501 sayılı Varlık Vergisi kanununa ek kanun ile borçları terkin etmeye Maliye Bakanlığı yetkili kılınır.. Bu da yetmez, Maliye Bakanlığına verilen borçları terkin etme yetkisinin yerini alacak çok daha radikal adım atılır.. Ve bu çerçevede 15 Mart 1944 günü TBMM’ de kabul edilen kanunla Varlık Vergisi borçlarının tasfiyesine yönelik düzenleme yürürlüğe girer… 3 maddelik kanun özünde yalnızca “4305 sayılı kanuna göre tarh edilmiş olan vergilerin henüz tahsil edilmemiş bulunan bakiyeleri terkin edilmiştir.” Cümlesinden ibarettir. Kanunla tahsil edilemeyen vergilerin bir bölümünün tahsilâtının mümkün olmadığı, bir kısmının ise ödemek bir yana mükellefleri yokluğa düşürdüğü anlaşıldığından kalan bakiyelerin silinmesine karar verilir. Mersin özel olarak ele alındığında varlık vergisi tespitinde yapılan ve yer yer usulsüzlüklere varan hatalı tarhiyatları ele almadan önce konuya bu açıdan ışık tutacak 25 bin lira altı vergi ödemesi istenenlerin listesi daha da önem kazanıyor… İşte o liste; Ahmet Yardım 3.000 Jul Nader 500 Reşit Rastgeldi ve Yanko oğlu Mavridi 6.000 Şefik Kabaş 500 Edvard Dumani 3.000 İskender Butros 1.500 İlya Ney Arturoğlu 1.000 Ali Ergir 10.000 Halil Debbani ve Saltel 5.000 Giragos Karacaoğlu 2.000 İsmet İşevi 500 Saraç Mahmut 500 Fuat Şaşati 500 Monak Türk Ltd. Şti 500 Elektrik Şirketi 5.176 Şarl Nader 1.000 Sadettin İpekçiler 1.000 Mehmet Demirci 8.000 Viktor Butros 1.000 Ahmet Gönen 500 Hikmet Erman 1.000 Kamil Kılınçoğlu 500 Viktor ve Edvar Şaşati 3.000 İshak Aranof 10.000 Nevzat Şumnu 1.000 İzmir T. İsak Erdili 500 İbrahim Belli 500 Alanyalı Mustafa 1.000 Vilyam Rikards 1.000 Mishak Keşişyan 500 Mehmet Tevfik Biraderler 500 Hasan Reşit Kara 500 Abdulkadir Perşembe 2.000 Mehmet Kara ve Ali Fırat 2.000 Kavadis Oğlu Vospikyan 500 Mustafa Sabuncu 3.500 Akdeniz Ltd. Şti 20.000 Mahmut Hayfavi 17.000 Mersinin o günlerdeki tüm iş hayatını ve küçük büyük müteşebbislerinin yer aldığı listedeki diğer isimler sonraki makalede… Abdullah Ayan