Mersin’ in yıldızının parladığı yıllar -1 (ATAŞ Rafinerisi’ nin kuruluşu)

Mersin’ in kurtuluşunun henüz 3 değil 5 Ocak olarak kutlandığı günler… 5 Ocak 1960 sabahı uçakla geldiği Adana’ da düzenlenen mitinge katıldıktan sonra Mersin’ e geçer Menderes… Saat 15’ te düzenlenen kurtuluş günü etkinliklerine ve aynı akşam Tüccar Kulübünde onuruna verilen yemeğe katılır. Ertesi sabah, sadece Mersin değil, Türkiye için de stratejik ve ekonomik anlamda çok büyük bir tarihi yatırımın, Anadolu Tasfiyehanesi (ATAŞ Rafinerisi) adıyla anılacak tesisin temelini atmak üzere, tamamlanma sürecindeki Mersin limanı doğusunda tahsis edilmiş bölgeye hareket eder… Bir liman için 50 yıl bekleyen Mersin birkaç yıl içinde Ataş ile birlikte Toprak Mahsulleri Ofisi’ nin 100 bin ton depolama kapasiteli silolarından oluşan tesislerini de göz önünde bulundurursak 3 limana birden kavuşmak üzeredir… Gelin, 6 Ocak 1960 günü Başbakan Menderes ve neredeyse Bakanlar Kurulu’ nun tümünün yer aldığı temel atma vesilesiyle ATAŞ rafinerisi hakkında Yeni Mersin gazetesinde yer alan haber ve bilgilere göz atalım.. ** “Başvekil Adnan Menderes Dün saat 15'te şehrimizde kurulacak olan Anadolu tasfiyehanesi' nin temelini atmışlardır… Tasfiyehane asfalt ve Deliçay’ ın denize doğru 1 kilometre ilerisinde bir noktada inşa olunacaktır. Bu sahanın mesahesi (büyüklüğü) takriben 175 hektardır… (Türkiye’ nin en büyük sahasına sahip Mersin limanının 124 hektar olduğunu göz önüne alırsak Ataş’ a ayrılan alan ve o dönem verilen önem daha iyi anlaşılacaktır) Esas tasfiyehane sahasına ilaveten takriben 6 kilometre tülünde (uzunluğunda) bir boru hattıyla münakale (taşıma) sahası da Mersin'in yeni limanına kadar uzanacaktır. Limanda büyük ebatta tankerlerin yüklenip boşaltmaları yanında temizlenmeleri için Tesisler yapılacaktır. Tasfiyehane günde 9 bin tona yakın ham petrolü alıp işleyecek kapasitededir. Bu ham petrolden günde takriben 1.500 ton otomobil benzini, 250 ton Jet uçak yakıtı, 2.250 ton dizel yakıtı, 800 ton gaz yağı ve 3.750 ton sanayide kullanılan ağır mazottan müteşekkil bir hacimde mal istihsal ve teslim edilebilecektir. Bunlardan başka tasfiyehane, elektrik istihsali de dahil olmak üzere kendi işletme ihtiyacına tekabül eden yakıtı da temin edecektir. Bu demektir ki tasfiyehane memlekette mevcut enerji membalarından istihlak yapmayacağı gibi, istihsal ettiği akaryakıtlarla memleketin enerji istihsal imkânlarını da arttırmış olacaktır. Bu Muazzam istihsal işini başaracak olan tesisler, çelik tanklar, boru hatları, proses üniteleri, binalar ve hizmet tesisleri ile azametli bir manzume teşkil edecektir. Malzeme hakkında tek bir misal olarak tasfiyehane inşaatında kullanılacak çelik miktarının takriben 15 bin ton tahmin edildiğini zikredebilirim. Tesislerin büyüklüğü dolayısıyla müstakil bir telefon şebekesine ve biraz evvel de söylediğin gibi yine müstakil buhar ve elektrik İstihsal tesisatına ihtiyaç görülmektedir. Proses ünitelerinden sadece birinin bir tek büyük kulesinin yüksekliği 40 metreyi mütecavüz olacak ve Mersin limanındaki Yeni Silo kadar azametle ufukta intizam edecektir. Tasfiyehaneden istihsal edilecek muhtelif mahsullerin tevziatında kullanılacak yüzlerce sarnıçlı vagon ve kamyonun tevzi için Mersin limanına hususi bir demiryolu hattı ile ve Mersin-Tarsus karayoluna hususi bir şose ile münakale temin edilecektir. Bunlara ilaveten tasfiyehaneye ham petrol getirip, memleket sahilleri koyunca istihlak merkezlerine tasfiye mahsullerini götürmek üzere devamlı gemi ve tanker seyri seferi temin alınacaktır. Gemilerin İstiap kapasiteleri toplamı takriben 450 bin ton ham petrol ve tasfiye mahsulünü gerektirmektedir. Kurulacak muazzam ve girift Petrol Tasfiye Tesislerinin maliyeti 400 milyon Türk lirasını aşacaktır. Muazzam yekûnun 4'te 3'ü inşaat malzemesi ve hizmet temini suretiyle hariçten getirilecektir. Üç beynelmilel Petrol şirketinin yüklendikleri büyük yatırım bu memlekette ehemmiyetli ve devamlı bir mali menfaat sağlayacak, bu menfaat döviz tasarrufu mahiyetinde de olacaktır. Yani bunu tek bir noktada Hülasa edecek olursak Türkiye bundan sonra Ham petrolün muhtelif tasfiye mahsulleri haline getirilmesi için gerekli işçilik Bedeli karşılığı olarak kıymetli dövizlerini harice çıkarmak mecburiyetinden kurtulmuş olacaktır. Hususi mahiyette olan bu büyük sanayi teşebbüsü üzerinden normal olarak ödenecek vergilerle de Türkiye Cumhuriyeti hazinesine devamlı bir gelir membaı temin edilmiş olacaktır. İki seneye yakın devam edecek olan inşaat faaliyetinin muhtelif safhalarında adedi üç bine kadar yükselecek bir işçi kitlesine iş sahası açılmış olacaktır. Bu büyük işçi kitlesini istihdam edecek olan firma beynelmilel inşaat Müşavirlik İnşaat Müessesesi olan Foster Wheeler AG’ dir. İşçiler İnşaat devam ettiği müddetçe bu sahada ikamet edecekler ve gelirlerini burada sarf edecekler, işçi kitlesinin Büyük kısmı Mersin'in yerli halkı arasından seçilecektir. Tasfiyehane işletmeye açıldıktan sonra devamlı olarak çalışacak işçi adedi 400'ü aşacaktır. Başlangıçta bu adedin yüzde 90’ ı Türkiye Cumhuriyeti tebaasından olacaktır. İleride bu nispeti yüzde yüze çıkarmayı ümit ve tasavvur ediyoruz. Tasfiyehanenin İnşaat ve faaliyetinin tamamının hususi bir mahiyet arz etmesi dolayısıyla işçilerin Büyük kısmı yepyeni sahalarda yetişmek imkanı elde edecekler ve bu sayede Türkiye Cumhuriyeti'nin Sanayi imkanlarına büyük faydalar ve kıymetler ilave etmiş olacaklardır.” Ataş Rafinerisinin temel atma töreniyle yetinmez Başbakan Menderes… Mersin’ in bekleyen sorunlarının çözümü ve yeni projelerin desteklenmesi amacıyla önemli adımların atılmasına yönelik talimatlar verir… Liman yapımı ile başlayıp Petrol Rafinerisi ve hububat silolarına ev sahipliği yapacak büyük yatırımların izini sürmeye sonraki makalede devam edeceğim… Abdullah Ayan