Varlık Vergisi günleri ve Mersin -3... Abdullah Ayan yazdı

Ekmeğin karneye bağlandığı, her türlü ihtiyacın karaborsadan temin edildiği, tohumluk buğdayını ölmemek için yemek zorunda kalan köylünün tarlasını ekemediği o savaş yıllarında Başbakan olan Saraçoğlu, mucizevî ‘Varlık Vergisi’ buluşuyla ekonomiyi düzlüğe çıkaracağını vaat etse de, resmi söylemlerde anlatılan cennetle hanedeki yangın arasında uçurumlar vardır… Mersin özelinde de basına yansıyan haberler bu çelişkilerle doludur… Devletin kontrolünde olan neredeyse tüm ürünlere yapılan aşırı zamlar… Dönemi yansıtması bakımından sigara ve içki fiyatlarını vermemde yarar var: 1942 Kasım ayında yapılan zamla bir paket Yeni Harman sigarası 100 kuruş, 50 derecelik alkole sahip 1 litre rakı 7 liraya satılacaktı…* Memur aylığının 80 lira ya da Mersin’de iyi konumdaki bir arsa hatta evin metrekaresinin 1 lira olduğu düşünüldüğünde sigara ve içki fiyatları konusu daha iyi anlaşılacaktır… Örneğin İnhisarlar İdaresi (TEKEL) zamlı içki ve sigara fiyatlarını ilan ettiği 29 Kasım günü İçel Defterdarlığı satışa çıkardığı Nusratiye Mahallesindeki 245 m2 ev için 245 Lira, 324 m2 arsa için 325 lira muhammen bedel belirlemiştir.* Sadece içki ve sigara değil, örneğin yoksulun açlıktan ölmemesi için gerekli en önemli besin maddesi olan ekmek fiyatları… 4 Aralık 1942 günkü Yeni Mersin’ de yer alan küçük bir haber aslında sabit ve dar gelirli bir ailenin hayata tutunmasının güçlüğünü anlatmakta: “600 gram ekmeği 44 kuruşa satan Belediyeye karşı, hariçten getirttiği buğdayları öğüterek İstanbul Fırınında ve Hastane Caddesindeki Mesut Cömert’ in fırınında 600 gram ekmeği 42 kuruşa sattırmaya başlayan Ziya Ok’ un başarısı takdir edilmekte ve belediyenin onun izinden giderek ekmeği daha ucuza mal edebileceği” Bir kilo ekmeğin bir m2 arsa ile aynı fiyata el değiştirdiği, kimsenin el sürmediği gayrimenkullerine alıcı bulamayan ve sahip oldukları varlıkları elden çıkarmaları yasaklanan iş insanlarına Varlık Vergisi işte bu havada salındı… 8 Aralık 1942 günkü Yeni Mersin gazetesinin manşetinde Vali Sahip Erge’ nin demeci ve altında “25 bin lira ve üzeri Varlık Vergisi verecek mükelleflerin listesi” haberi ile İçel Defterdarlığının Varlık Vergisi hakkındaki resmi ilanı yer aldı… Vali Erge demecinde; “komisyonumuz uzun ve titiz çalışmalardan sonra kararlarını tam bir ittifakla vermiştir. Her isim üzerinde kanunun emrettiği şekilde tüm materyallerden istifade edilmiş ve arkadaşlar arasında tam bir görüş ve kanaat olmadan vergi tespit edilmemiştir. Bilhassa harp kazançları üzerinde çok titiz davranan komisyonumuz evvela kanuni sonra vicdani mesuliyetini de üzerine almak gibi tam bir maddi ve manevi mesuliyeti göz önünden bir saniye uzak tutmamıştır. Bu suretle verdiğimiz karardan dolayı vatan ve kanun ve hatta vicdan vazifemizi elimizdeki imkânlar ve vasıtalar nispetinde ifa etmiş olduğumuzu kuvvetle zan ediyoruz. Komisyon arkadaşlarımızın her an göz önünde tuttukları maddi ve manevi mesuliyet karşısında mesailerini tam bir hassasiyetle ifa etmiş olduklarına da ayrıca bir kanaatim vardır. Bu sebepten komisyon azalarının mesailerini, kanunun emrettiği vecibelerle tatbiki hususundaki hassasiyetlerinden dolayı takdir ile anmayı ayrıca bir borç bilirim.” Komisyonun Maddi ve manevi mesuliyetle hazırladığı, hiçbir merci nezdinde itiraz edilmesi mümkün olmayan liste hakkındaki Defterdarlık Resmi duyurusu ile şöyleydi: “4305 sayılı kanun mucibince Mersin Merkez Kazası Mükellefleri için Komisyonu Mahsus’ unca tarh ve tespit olunan Varlık Vergisi miktarıyla kimlere ait olduğunu gösterir cetvellerin bir nüshası Hükümet ittisalindeki (bitişiği, varış yeri) Maliye tahakkuk şubesi duvarına ve mükellefe kolaylık olmak üzere diğer bir sureti de Belediye dairesi duvarına, Tarsus Kazası’ na ait cetveller de Tarsus Hükümet Konağı duvarına 8-12-1942 tarihinden itibaren asılmış olduğu ilan olunur.” 8 Aralık 1942 günü Maliye ve Belediye panolarına asılan Mersin’ deki Varlık Vergisi mükellefleri listesi yaklaşık 400 kişiden oluşturulurken ‘gelirden kaynaklı vergi’ ile ‘irat sahipleri’ olarak ayrı iki liste olarak yayınlanır… Vali Erge’ nin kesinleşen listeler hakkındaki ‘vicdanları rahatlatan!’ 8 Aralık tarihli açıklamasının altında ilk gün 25 bin lira üstü vergi ödeyecek olanların isimleriyle tahakkuk ettirilen meblağlar yayınlanırken,  9 Aralık 1942 tarihli Yeni Mersin gazetesinde 25 bin lira altı vergi ödeyecek mükellef listeleriyle o günleri yansıtması bakımından tarihe geçecek “Mükelleflerden bazısı dün vergilerini derhal ödemek suretiyle şerefli vatan vazifelerini yaptılar” manşetiyle aşağıdaki haber yer alır:  “(…) Dün sabah saat dokuzda Maliye Tahkik binası ile Belediye sokağında hazırlanan mükelleflerin ismini gösteren listeler asılmıştır. Listede ismini görenler arasında İsmet İşevi sahibi İzzet Kaptan Maliye Tahakkuk Şubesi veznesine gelerek üzerine tahakkuk eden vergiyi ilk önce şube veznesine vermiş ve bir numaralı ödeme makbuzunu almıştır. (…) “ ‘Şerefli vatan vazifesini ifa eden ve ilk ödemeye koşarak giden ’ İsmet İşevi sahibi İzzet Kaptan’ ın bir numaralı makbuzu aldığı vergi ne kadardı? 500 lira… Mizansen bununla da bitmiyordu… Komisyon üyesi Şevket Sümer’ de kendisine 500 lira varlık vergisi tahakkuk ettirmişti… Vergi listesinin tepesinde kendisine en yakın ismin 3 katı borç çıkarılan bir Yahudi ve ortakları yer alıyordu… Kimler yoktu ki Belediye sokağına asılan listede? Yanıt, sonraki makalede… *Yeni Mersin 1 Aralık 1942 Abdullah Ayan