90 yıl önce Mersin kurtuluş bayramını nasıl kutladı?..

Önceki makalede Mersin' in kurtuluş tarihi olarak ilk yıl 5 Ocak, sonraki 50 yılda 3 Ocak gününün kutlandığını oysa 20 Ekim 1921' de imzalanan Ankara Anlaşması' nın Adana, Tarsus, Mersin' i kapsayan Çukurova için asıl kurtuluş günü olduğunu belirtmiştim. Fransızlar o tarihte sembolik devir teslim görevlilerini saymazsak sahiplendikleri Suriye topraklarına çekilmişlerdi zaten.. Kurtuluş günü ve öncesindeki gelişmeleri tarihçilere bırakıp 1971' e kadar 5 Ocakta yapılan kutlamaların nasıl gerçekleştiğine gelince.. Bununla ilgili hayli zengin bilgileri Nisan 1929' dan itibaren Mersin' de Türkçe olarak yayınlanan Yeni Mersin gazetesinde görmek mümkün.. Örneğin 90 yıl önce 5 Ocak 1931 kutlamaları nerede ve nasıl kutlandı? Belediye öncülüğünde hazırlanan kutlama programı günler öncesinden yayınlanmıştı. O programa göre; - 5 kânunisani (ocak) günü saat 9.30' da Belediye Dairesi önünde merasim tesidiye (kutlama) icra ve memleket namına bir zat, mektepler namına bir muallim ve arzu buyrulduğu takdirde ordu namına bir zabit hitabeler irat edilecek, -Müteakiben Belediye Dairesi önünde kiteatı askeriye (askeri kıta)tarafından yürüyüş icra edilecek ve yürüyüşe jandarmadan bir müfreze ile İdmanyurdu Gençlerbirliği ve mektep talebeleri iştirak edeceklerdir. - Yürüyüşten sonra Belediye dairesinde memleket namına Belediye Reisi tarafından ziyaret kabul edilecektir. - Kurtuluş bayramı günü bilumum dükkanlar ve mağazalar gündüz bezenecek, gece donatılacaktır. - Limandaki milli vapurlar, şehirdeki fabrikalar düdük çalmak suretiyle merasime iştirak edecektir. - Bayram akşamı hava açık olursa Yoğurt Pazarında çalgı ve davul çalınarak şenlik yapılacaktır. ** Ve 5 Ocak 1931 günü neler yaşanır? İlk mektep talebeleri sabah 7.30' da Zafer Cami önünde toplanır.* Saat 9' da çanın çalınmasıyla törenin yapılacağı Hükümet (Uray) Caddesindeki Belediye Binasına** doğru yürüyüşe geçerler. Merasime katılacak askerler de yerlerini alır. 1931 kutlamalarında bir ilk yaşanır. Gençlerin iki ay gibi kısa sürede oluşturdukları bando ilk kez katılır gösterilere.. Belediye önüne kurulan tak ve caddenin her yanı buraya akın eden Mersinlilerle doludur. Mübaşir zâde Hamdi Bey etkileyici sesiyle günün anlam ve önemini anlatan duygulu bir konuşma yapar. Hamdi Bey heyecan dolu nutku şöyle bitirir: "Yaşasın Türk milleti, Yaşasın büyük halaskâr ulu Gazi, Yaşasın milli mücadele kahramanları" Hamdi beyin ardından bu kez mektepler adına İhsan Cemal Bey kürsüye çıkıp hitapta bulunur.. Program önceden belirlendiği gibi asker, öğrenci ve İdmanyurdu' na mensup gençlerin resmi geçit töreniyle sona erer. Öğrenciler mekteplerine, asker kışlasına hareket eder.. Merasimin ardından Belediye dairesinde şehir namına Reis tebrikleri kabul eder. Halk Fırkası ve diğer gelenlere sigara, kahve, çay ve çikolata ikram edilir. Gece fener alayıyla sona erer kutlamalar.. Gece Tüccar Kulübünde 'Milli Müdafaada bilfiil çalışan zabıta' şerefine çay ziyafeti düzenlenir. Ziyafette Halk Fırkası heyeti müteşibbesi (Halk Partisi girişici heyeti), sabık müdafaayi hukuk azaları (kurtuluş savaşı öncesinde kurulan cemiyet) ve ihtiyat zabitanı (yedek subaylar) yer alır. Burada toplananlara dönemin Belediye Reisi Mithat Bey (Toroğlu) kısa bir hitabede bulunur. Arkasından orkestranın çaldığı istiklal marşı hep birlikte ayakta söylenir. Hazırlanan masada çaylar içilirken katılımcılardan Asım Bey, mücadelede şehit düşenlerin anısına herkesi saygı duruşuna davet eder. 5 Ocak 1931 gecesi Tüccar Kulübünde çekilen hatıra fotoğraflarıyla ölümsüzleştirilir. O gecenin sabahında kendisi de milli mücadeleye katılmış gazilerden ve dönemin Belediye Reisi Mitat, Reisi Cumhur Gazi Hazretleri' ne aşağıdaki telgrafı çeker: "Reisi Cumhur Gazi Hazretlerine Mersin kurtuluşunun yıl dönümünü kutlulamak vesilesiyle bu gece bir araya gelen vilayet milli mücadele kahramanlarının en büyük harp yoldaşlarına sonsuz sevgi ve saygılarının yüce huzurlarına iblağına memur ve tercümanım." 6 Ocak günü Yeni Mersin gazetesinde bir başka telgraf yer alır. Üniversite tahsili için İstanbul' a giden Mersinli gençler adına Tıbbiyeden Ali Mustafa ve Hukuktan Şükrü Saip imzalı telgrafta 'gençlerin Mersin'i temsilen Türk Ocağı' nda kurtuluşu kutladıklarını bildirmektedirler.. Bugün neredeyse tümü unutulmuş, 90 yıl önceki o kutlamalarda adı geçenleri rahmetle anıyorum. Ruhları şad olsun.. * Zafer Camii mübadeleye kadar Rum Ortodoks kilisesi olan ardından camiye ve 1945' te dönemin Valisi T.S. Gür tarafından yıkılarak taşları Halkevi yapımında kullanılan tarihi mekan.. ** 1923' te itfaiye ve dispanserin de yanında yer aldığı Hükümet Konağı batısında yer alan sonraları Belediye Tiyatrosu olarak ta kullanılan günümüzde viraneye dönmüş müştemilat.. O tarihe kadar Cadde Hükümet Caddesi olarak adlandırılırken, Belediyenin gelmesiyle Uray adını almıştır..