Önemli bölümü yer üstü bir kesiti de yer altı olarak projelendirilip 2017 yılı sonunda ÇED başvuruları buna göre hazırlanan ancak 2018' de bu 'ÇED gerekli değildir' belgesine dayanarak kesin projeleri hazırlanırken tümüyle yer altına alınan Mersin HRS veya son haliyle 'Mersin Metro İnşaatı' olarak ihaleye çıkarılan projeyle ilgili olası sorunları, yanıtlanması gereken soruları ele aldığım makalelerin ardından bu kez yatırımın en önemli ve aşılması en zor konusuna, finansman meselesine geldi sıra..
Projenin son tanıtım toplantısında da bazı kafa karıştıran sorular yanında finansmanın nasıl sağlanacağı ve maliyetle ilgili beklentilerle ilgili hususları hem BŞ Başkanı Seçer' e, hem de projenin müellifi sıfatıyla tüm yönlerini bilmesi ve anlatması gereken Daniel Kubin' e sordum.
Finansman yani işin gerçekleşmesi için gerekli kaynak her şeyden önemli. Önemli çünkü, gerek Seçer, gerek Kubin aylardır sürekli olarak 350 milyon Euro gibisinden bir portreden söz ediyorlar. (Her ne kadar Seçer haklı olarak ihale sürecinde rakam vermenin doğru olmayacağını söylese de, katıldığı çeşitli program ve medyada yer alan söyleşilerden anladığımız kadarıyla fikri anlamda bu civarda bir maliyet kanaati oluşmuş)
Kubin ise sorularım üzerine, kendisinin böylesi bir rakam telaffuz etmediğini söylese de, sunumu yaparken önemli bölümü 'aç kapa' yöntemiyle gerçekleştirilecek yatırımda maliyetin kilometre başına 20/25 milyon doları geçmeyeceğini söyledi.
Oysa daha 100 gün önce yapılan 21 kilometrelik “Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Meram Belediyesi Hafif Raylı (Ring Hrs) Hattı" ihalesini yaklaşık 2 milyar Euro (tam olarak 1 milyar 196 milyon 500 bin Euro) teklif eden China National Machinery (CMC)+Taşyapı ortaklığı kazandı.
Bir başka ifadeyle kilometre başına 55 milyon dolar ve üstelik Konya ihalesini Belediye değil, Ulaştırma Bakanlığı bir başka ifadeyle T.C. devleti üstlenmiş durumda.
Yöntem Mersin ile aynı (hatta Mersin' de 4,8 km' lik kısım tünel geri kalan bölüm aç kapa olacağına göre Mersin' den de kolay) olmasına rağmen Konya fiyatını 13,4 km uzunluğundaki Mersin HRS (Metro) projesine adapte edecek olursak 740 milyon Euro bir başka ifadeyle 800 milyon dolara yaklaşan bir tabloyla karşılaşmamız söz konusu..
Sadece Konya örneği de yok karşımızda..
Mersin projesinin ikiz kardeşi ve uzunluğu, istasyon sayıları hatta depo alanından inşa yöntemine kadar birebir Mersin'e benzeyen İzmir Buca-Üçyol HRS (metro) projesini tıpkı Mersin gibi son dakikada 2019 yatırım programına alan Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının İzmir Buca projesi için Hazine Bakanlığına verdiği 'hazine garantisiz dış finansman gereksinim' rakamı 6 milyar 166 milyon TL… Diğer ifadeyle Cumhurbaşkanlığı yatırım programına alırken İzmir Buca projesinin dış finansman ihtiyacını bugünkü kurla yaklaşık 1 milyar dolar olarak öngörüyor..
13,5 km uzunluk, 11 yer altı istasyonu, iki katlı depolama ve atölyesiyle birebir Mersin ile aynı (üstelik iki projenin de müellifi Kubin' in Prota şirketi) Buca projesinde bu dış finans öngörüsünü esas alırsak 76 milyon dolar/km maliyeti gibi bir tablo var karşımızda..
Mersin HRS (metro) tanıtım toplantısında BŞ Başkanı Seçer' e 350 milyon dolar öngörülürken, bu hesapların ötesinde 700 milyon dolara yaklaşan tekliflerin çıkması halinde nasıl bir tavır takınılacağını sordum. Somut bir yanıt alamadım..
Mersin 27 Şubat günü yapılacak "TCDD Garı-Mezitli arası LRT* Metro hattı inşaatı, montajı ve raylı sistem araçların temini" ihalesiyle ön yeterlik teklifleri toplanacak.
Mersin ihaleye katılacak firma ve iş ortaklığı gibi oluşumlardan sadece iş için teklifte bulunmalarını istemiyor. Aynı zamanda yapılacak teklifin (KDV dahil) tamamının 85' i tutarında dış kredi bulduklarına dair de taahhütte bulunmalarını istiyor.
Şartnamenin ilgili maddesinden birlikte okuyalım:
" İhale konusu işin KDV ve iş artışları dahil toplam maliyetinin en az 85inin finansmanının, yurtdışından temin edilecek kredi kullanılması yolu ile sağlanması istenmektedir. İstekliler, yapım teklifleri ile birlikte, kredi tekliflerini de sunmak zorundadırlar. Teklifleri ile birlikte kredi teklifi vermeyen isteklilerin teklifleri değerlendirmeye alınmayacaktır."
Mersin BŞ Başkanı Seçer metro tanıtım toplantısından bir gün sonra benim de konuk olduğum MESİAD istişare toplantısında "6 yılı ödemesiz 17 yıla yayılacak" bir dış kredi projeksiyonu koydu ortaya..
Eğer gerçekten Mersin bu şartlarla dış kredi bulur ve Kubin' in telaffuz ettiği km başına 20-25 milyon dolarlık fiyatlarla işi üstlenecek müteahhit çıkarsa, projenin en ciddi sorunlarından biri aşılmış olur ve önü açılır.
İyi de bulunduğunu varsaysak bile bu kredinin maliyeti ne olacak?
Öyle ya, tefeci faizine boğulmak ta var, uygun şartlarda para bulmak ta..
Dış kredi faizlerinde belirleyici unsur libor faizi..
Ülkelerin, kuruluşların hatta yerel yönetimlerin borç ödeme yetenekleri bir başka ifadeyle Reytingleri bu libor faizin üzerine koyulacak ilave faizi belirliyor.
Bugün ABD doları üzerinden borçlanırsanız libor faizleri 1,8-2 civarında. Euro libor faizleri ise negatife kadar düşmüş durumda.
Bir başka ifadeyle dünyada inanılmaz likidite bolluğu var. Bugün Japonya' da parasını bankaya yatıran biri artık faiz alamıyor, aksine banka mevduat sahibinden saklama bedeli talep ediyor.
Peki, Türkiye' de durum ne?
Mersin Belediyesi kendisi dış kredi aramaya çıktığında hangi faizlerle karşılaşacak? Metro ihalesine teklif veren kuruluşlar veya iş ortaklıkları getirecekleri dış kredi karşılığında nasıl bir geri ödeme planı ve faiz talep edecekler?
Bu konuda elimizde somut veriler var. İstanbul, Ankara ve İzmir belediyelerinin bulabildiği dış kredi miktarları, ödeme termin planları ve borçlanma faiz oranları yeterince fikir verebilir..
Özellikle de Mersin' in ikizi Buca LRT metro projesi için geçtiğimiz günlerde EBRD (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası) ile projenin büyüklüğüne göre mütevazi de olsa 80 milyon Euro tutarında kredi anlaşması imzalayan İzmir Büyükşehir' in borçlanma koşulları Mersin BŞ belediyesine ışık tutabilir.
Mersin Metro projesinin finansmanı bir başka ifadeyle kredi ve faiz konusunu irdelemeye devam edeceğim…
* LRT* Metro hattı (LRT İngilizce light rail transit sözcüklerinin baş harfleri nden oluşuyor ve tam olarak hafif raylı sistem anlamına geliyor.)