Çin 2015 yılında tüm yargı kararlarını elektronik ortama taşıyarak dileyen herkesin çevrimiçi erişimine açarken ve yapay zekâ uygulamalarını savcılarla avukatların kullanımına sunarken çoğu kişi, işin boyutlarının buralara ulaşacağını beklemiyordu… Avukatların uygulama sayesinde ellerindeki kanıtların geçmiş dava ve içtihat kararlarından hareketle mahkemeler tarafından nasıl sonuçlandırılacağı, ceza davalarında tutuklama olasılığı ve sürelerini yaklaşık boyutlarıyla dava başlamadan anlayıp savunmalarını üstlendikleri insanlara yargılama sonucu çıkacak kararlarla ilgili fikir verebilmesi amaçlanıyordu… 3581 mahkemede 120 bin hakimin görev yaptığı ülkede davaların yüklendiği uygulama 2018’ de 13 milyar kez ziyaret edildi ve 210 milyon karar örneği print edildi… İnanılması hayli güç ama 2020’ de ziyaret sayısı 48 milyara ulaştı… Yapay zekâ donanımlı çevrimiçi yargılamaya gösterilen ilgi bu alanda atılacak adımları daha da hızlandırırken pandemi ile birlikte başlayan kapanma sürecin bambaşka evreye geçmesine yol açtı… İlginçtir Çin yargısının yükünün yaklaşık yüzde 90’ ı ticari/borç-alacak ve benzeri hukuk davalarından oluşur… Davaların sanal ortama taşınmasında insanların kaderini baştan aşağı değiştirecek ve telafisi imkânsız sonuçlara yol açması kaçınılmaz ceza davalarının hukuk davalarına oranla Çin’ de bu denli az olmasının rol oynadığını verilerden yola çıkarak ön görmek zor değil… Yıllık yaklaşık 13 milyon davanın 1,32 milyonunun konusu ceza, geri kalan 11,5 milyon dosya hukuki davalardan meydana gelir ve Çin’ de idari dava sayısı yok denecek kadar az… Genel tablo bu olunca teknoloji alanında baş döndüren gelişmelere ve buluşlara imza atan Çin’ in yapay zekâ ile yargıyı buluşturması kaçınılmazdı, öyle de oldu… İlk yapay zekâ savcısı Çin’ in en büyük ve dava sayıları bakımından en yoğun eyaleti olan Şanghay Halk Mahkemesi savcılık kurumunca geliştirilip test edildi. 2015-2020 yılları arasında işlenen 17 bin farklı suçun tüm kayıtları veri havuzuna aktarıldı. Sonuçta herhangi bir masa üstü bilgisayarında bile çalıştırılabilecek biçimde geliştirilen yapay zeka, vaka analizlerini kullanarak bir kişiye suçlama yöneltilip yöneltilmeyeceğine karar verecek düzeye ulaştı bugün… Çin’ de ceza davalarının hukuk davalarına oranla azlığı bir yana, savcıların açtığı davalarda beraat oranları da yüzde birlerle sınırlı… Bu durumda yapay zekâ savcısının her hangi bir zanlıya yönelteceği suçlamanın mahkûmiyetle sonuçlanması neredeyse kesin olacak… İlk uygulama 2017 yılında e-ticaret konulu kimi davalarla başlarken Aralık 2019’ da Çin, milyonlarca davanın internet üzerinden yapılan duruşmalarla karara bağlandığını duyurdu… Akıllı mahkemelerde yapay zekâ tarafından desteklenen robotik yargıçlar görev almaya, katılımcıların sunduğu belge ve ifadelerine göre davaları kaydedip sorunları dijital ortamda yapılan duruşmalarla karara bağlamaya başladı… İnternet mahkemeleri, fikri mülkiyet, e-ticaret, çevrimiçi uygulamalar sonucu ortaya çıkan mali anlaşmazlıklar, kredi sorunları, sanal alışverişlerde yaşanan ihtilaflarla ilgili davaları görmeye başlayınca normal mahkemelerin ve o mahkeme yargıçlarının yükü de azaldı… Hangzhou’ da ilk internet mahkemesi 2017’ de faaliyete geçerken iyimser yetkililerin dahi tahmin edemediği bir tablo çıktı ortaya: 2019’ un Mart-Ekim arası 8 ayda 3,1 milyondan fazla yasal işlemi platform üzerinden tamamladı. Kısa zamanda 73 bin avukat ve bir milyonu aşkın vatandaşın sisteme kayıt olduğu görüldü. Haftanın 7 günü, 24 saat boyunca durup dinlenmeden yüklenen tüm belge ve bilgilere, tarafların ve tanıkların ifadelerine vakıf, acıkmayan, sinirlenmeyen, uyumayan, yorulmayan hepsinden önemlisi verileri şaşmaz bir doğrulukla ve saniyeler içinde değerlendirip karar verebilen yargıç… Sistemi geliştirenlerin tanıtım amaçlı toplantısında medya mensupları hayli ilginç bir duruşmaya tanık oldular.. Davacının sunduğu kanıtlarla ilgili yargıç davalıya ‘itirazı olup olmadığını, suçlamaya karşı ne diyeceğini’ sordu… ‘itirazım yok’ dedi davalı ve kanıtları değerlendiren 3 boyutlu yargıç görünümüne sahip yapay zeka ‘gereği düşünüldü’ deyip kesin olmadığı uyarısı vurgusuyla kararını açıkladı.. Hepsi bu kadar… Ortalama dava süresinin 40 gün ve her duruşmanın 37 dakika sürdüğü Pekin mahkemeleri için de iyi bir rol model, etkin ilham kaynağı… Hangzhou pilot uygulaması ve robotik yargıç denemelerinin verdiği cesaretle başkent Pekin benzer siber savcı ve yargıçların faaliyet göstereceği internet mahkemelerini devreye soktu.. Tek farkla Hangzhou’ daki yapay zekâ yargıcı hologramla üç boyutlu biçimde ve erkek görünümlü olarak tasarlanmıştı, Pekin’ deki ise kadın görünümüne sahip.. Şaka bir yana, on yıl önce bilim kurgu filmlerine konu olan sahneler artık insanlığı ürpertecek kadar gerçek… Ürpertecek çünkü, toplum düzeninin ne pahasına olursa olsun sağlanmasını gerektiğinde özgürlüklere, insan haklarına yeğ tutan baskıcı yönetimler adına sonuç getirse de, gerçek anlamda adaletin sağlanacağı yönünde kaygıları gidermeye yetmiyor yeni nesil yargılama yöntemleri.. Bilgisayarlara insanları hapse atma yetkisi verdiğiniz takdirde olası hataların önüne nasıl geçileceği, yanlış hükümlerin hangi yöntemlerle telafi edileceği soruları ciddi anlamda yanıt bekliyor… Gerçekten de maniple edilmiş veya istem dışı bir yanlış kararın, verilen hatalı hükmün sorumluluğu kime ait olacak? Savcı mı, makine mi, algoritma tasarımcısı veya yazılımcı mı? Hacker saldırılarıyla ortaya çıkacak kaosu düşünmek bile iç karartmaya yeter… Getiri götürüleriyle önümüzde oldukça farklı bir yeni dönem, hayli bereketli tartışma alanı olacağı kesin… Bilişim alanındaki diğer gelişmelerde olduğu gibi, ortaya çıkan değişim süreciyle kavga etmeden sağlıklı bir yol haritası yaratmak gerekiyor… Tsunamiden beter bir dalga gelmekte ve bu dalgaya karşı inatla değil, uyumla baş edebilecek insanlık…