2020 başında Çin' den başlayıp tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüs salgını insanlığı yeni yüzyılın en büyük felaketiyle karşı karşıya bıraktı. Şubat sonu Avrupa' ya ulaşan ve ardından ABD' yi esir alan virüse karşı tek umut geliştirilecek aşı.. Umut diyorum çünkü virüs sürekli mutasyona uğruyor kısacak kimlik değiştiriyor. Bunun anlamı aşılanarak sağlanacak korunmanın ne kadar etkili olacağı, aşı sayesinde antikor üreten vücudumuzun yeni virüse nasıl tepki vereceği kesin yanıtları henüz tam olarak verilemeyen ciddi sorular.. Sürmekte olan araştırmaları, tartışmaları uzmanlarına bırakıp salgınla başlayan küresel dalgalanmanın ekonomiye yansımalarını, başlayan aşı çalışmalarının dünyaya olası etkilerini konuşmanın yararlı olacağını düşünüyorum. Pek çok ülkede yüzlerce aşı çalışması olsa da bugün insanlar üzerinde yapılan ve etkili olduğu 3. faz dediğimiz süreçle kabul gören, üretim yöntemleri birbirinden farklı birkaç aşı öne çıktı.. Bunlardan ilki ve en çok ses getireni Pfizer-Biontech ortaklığının geliştirdiği ve Aralık ayında önce ABD ilaçları onaylama yetkisine sahip FDA ve ardından AB İlaç Dairesi (EMA) tarafından onaylanan RNA yöntemiyle üretilen Comirnaty aşısı.. Üretici şirket, 2020 sonuna kadar 50 milyon doz, 2021 yılı içinde de 1 milyar 300 milyon doz aşıyı anlaşma yapılan ülkelere teslim edecek.. Aynı RNA yöntemiyle geliştirilen ve ABD tarafından desteklenen Moderna aşısı da 3. faz çalışmalarını tamamlaması ardından FDA ve EMA tarafından onaylanarak seri üretime geçti. Moderna henüz 3. faz çalışmaları sonuçlanmamışken Haziran ayında ABD' nin 200 milyon doz aşı alımı yaptığı firma.. 3. faz deneyleri sonunda başarılı olan, ABD ve EMA tarafından onaylanan Oxford Üniversitesi ile Astrazeneca' nın Viral vektör yöntemiyle (Rus Sputnik 5 aşısı da aynı yönteme sahip) geliştirilen Oxford aşısına gelince.. Comirnaty eksi 70-80, Moderna eksi 20 derecede saklanması gerekirken üretim yöntemi sonucu 4 derecede muhafaza edilen Oxford aşısının insanlığı özellikle de yoksul ülkeleri ilgilendiren en önemli özelliği kâr amacı gütmeyeceğinin çalışmalar sürdürülürken taahhüt edilmesi.. Böylece taşınması, muhafazası Moderna ve özellikle Comirnaty' e göre çok daha kolay hem de fiyatı 3-4 dolar civarında.. Comirnaty' in 18-20 dolar, Moderna aşısının 38 dolara kadar ulaşan fiyatları yanında Oxford aşısı yoksul ülkeler için umut vaat ediyor. Ancak gelişmiş ülkelerin sipariş miktarları yoksul ülkeler açısından iç karartıcı bir tabloyu yansıtmakta.. Şu ana kadar başta AB olmak üzere ekonomik açıdan iyi durumda olan ülkelerin söz konusu 3 aşı temelli toplam siparişi şimdiden 2,8 milyar dozu buldu.. Dağılıma baktığımızda; AB 860 milyon, Japonya 290 milyon ; İngiltere 145 milyon; Kanada 96 milyon, Avustralya 43.8 milyon, Şili 24.4 milyon doz aşıyı deyim yerindeyse kapatmış durumda.. Nüfusa oranlarsak Kanada, nüfusunun iki katını da aşan 255'ine yetecek kadar' aşı sipariş etti.  Japonya nüfusunun  229' u, İngiltere 217' si, ABD 213' ü, Avustralya 175, AB ülkeleri toplamda 156 (Fransa ihtiyaç duyulanın 5 katı) ve Şili 130'una yetecek aşıyla ilgili anlaşmaları yaptı.. Zengin ülkelerin 2021 sonuna kadar üretilecek aşıların hepsini satın alması ilk başta onlara koruma sağlayacak gibi görünüyor ancak ortaya çıkacak durum hiç te öyle değil.. Bilim insanlarının yaptığı matematiksel hesaplara göre, zengin ülkeler mevcut ilk aşıların hepsini satın alırsa, pandemi, bu aşıların dünya çapında eşit olarak dağıtılmasına kıyasla daha fazla insanı öldürecek. Dünya Sağlık Örgütü' nün öncülüğünü yaptığı COVAX isimli organizasyon yoksul ülkelerin aşıya erişimi için yoğun çaba gösteriyor. Şu ana kadar toplanan 2,6 milyar dolar eğer zengin ülke yönetimleri insafa gelirse 4,6 milyar dolarlık bir bütçeye erişilecek ve böylece özellikle Sahra Afrika' nın başını çektiği yoksul ülkelerin en azından 20' sinin aşılanması sağlanacak. Covid-19 aşısını kendi olanaklarıyla sağlayamayacak tam 92 ülke söz konusu.. Bu ülkelerde salgın önlenmedikçe dünya çapında kalıcı iyileşme olanaksız.. ABD düşünce kuruluşu RAND' ın hazırladığı rapor salgının ekonomideki etkilerine çarpıcı biçimde değiniyor. Buna göre, zenginlerle sınırlı bir aşılama yerine tüm ülkelerin erişime sahip olduğu bir senaryoda dünya ekonomisi 292 milyar dolar daha fazla kazanç sağlayacak.. Verinin yer aldığı Los Angeles Times gazetesinde yer alan ifadeyle; "Amerikalılar virüse karşı bağışık olsalar bile, diğer ekonomilerin yeniden başlayamayacakları ekonomik kayıplara karşı bağışıklığa sahip olamayacaklar" Bu sadece Amerikalılar için değil tüm ülkeler için geçerli.. Dünya bu durumdayken Türkiye covid 19 aşısı için hangi adımları atıyor derseniz? Comirnaty, Moderna, Oxford aşılarının fiyatını, hangi ülkenin kaç doz aldığını biliyoruz da, kendi ülkemizle ilgili bildiklerimiz oldukça sınırlı.. Örneğin klasik yöntemle üretilen Çin menşeli Coronavac aşısından 50 milyon doz sipariş edildiği söyleniyor ancak bu alıma kaç dolar ödendiği halen 'sır'.. Comirnaty aşısından 1 milyon doz için anlaşma yapıldığı açıklansa da, o aşının ne zaman geleceği, kimlere hangi aşının yapılacağı meçhul.. Ülke zengin olsa zenginlerin aşısından yeterince alırdı, yoksul olsa oturur yardım gelmesini beklerdi.. Her alanda olduğu gibi covid-19 aşısında da Araf' tayız sanırım.. Abdullah Ayan