“İnsanlar memleketine benzer”
Her şehir başkadır, dinamiktir, yaşar…Halden hale geçer ve yerinde duramaz. Hala adından hiç söz edilmemiş bir şehir var mıdır? Her şehre mührünü vuran sokaklar, caddeler, binalar ve hatta insanlar vardır. Uray Caddesi işte onlardan biridir. Mersin’e mührünü vuran, bir zamanlar şehrin nabzının attığı caddedir orası. Bir zamanlar diyorum çünkü bu günlerde çöküntü bölgesine dönüşen, tarihi kent merkezinin odağı konumundaki Uray Caddesi geçmişteki ihtişamlı günlerini arıyor.
Gelişmiş şehirler gücünü tarihinden, şehrin dokusundan alır. Geçmişini koruyan şehirler geleceğe emin adımlarla yürür. Eski şehir de denen ve şehrin odak noktasını oluşturan bölgeler, caddeler korunmak ve canlı tutulmalıdır. Mersin şehri, 2000’li yıllarla birlikte Batı yönüne, Mezitli tarafına doğru gelişim gösterdi. Buna Kuzey Mersin’in de katılmasıyla, şehir merkezi günden güne kan kaybetti. Bu sürece merkezde bulunan resmi kurumların taşınması da eklenince, birçok sokak ve cadde terk edilmişlik görüntüsü vermeye başladı. Uray Caddesi de elbette bundan nasibini fazlasıyla almıştır.
Uray Caddesinin hareketliliği Tanzimat Fermanı’yla başlar (1839). Büyüyen ticaret, iskelelerin cazibe merkezi haline gelmesi, kıyıya yakın olan bu caddeyi geliştirmiştir. Fakat biz bugün, tarihte o kadar geriye gitmeyeceğiz. Yazar Şinasi Develi ile 1930 yılları anlatacağız daha çok. O dönemler Uray Caddesi ticari hayatın can damarıyken, halkın alışveriş yaptığı köy-kasaba ticaretinin merkezi ise Yoğurt Pazarı civarıdır.
Uray Caddesi bugünkü adını 1933 yılında, Belediye isminin öz Türkçesi ‘Uray’ dan alır. Caddede büyük yapılar, iş hanları, tüccarlar, bankalar bulunurdu. Önemli iş hanları; Taşhan, Tüccar Han, Yeni Tüccar Han ve Azak Han idi. Uray Caddesine bir bakıma Mersin bankalar caddesi denmesi de yanlış sayılmaz. O dönemler iki özel bankadan biri olan ve merkezi Karaman’da bulunan Karaman Çiftçi Bankası ve Mersin’in ilk, tek ve son özel bankası Mersin Ticaret Bankası yanı sıra Selanik Bankası, Osmanlı Bankası, Merkez Bankası, Ziraat Bankası da Uray Caddesi üzerindedir.
Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, Mersin Ticaret ve Zahire Borsası da aynı caddedeydi. En çok İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya, Avusturya ülkeleri ile iş yapılırdı. Uray Caddesinde Türkçe kadar ve bazen daha çok Fransızca ve Arapça konuşulurdu.
İthalat-İhracat yapan büyük firmalar ve gemi acenteleri da o tarihlerde Uray Caddesi üzerinde faaliyet yürütürlerdi. İstasyondan iskelelere, iskelelerden istasyona ve şehrin muhtelif yerlerine mal taşımacılığı Vagon denilen iki atla çekilen uzun arabalarla yapılırdı. Bu arabaların tekerlekleri zemini parke taş olan caddede ağır yüklerin de etkisiyle kıvılcım çıkartırdı.
Develi’nin anlatısına göre; o tarihlerde Mersin’de aç insana pek rastlanmazdı. Dilenciler belediye çavuşları tarafından şehir dışına çıkartılırdı. Zengin cadde sakinleri haftada bir gün aralarında para toplayarak ihtiyaç sahiplerine yardım ulaştırırdı. 1930’lu yıllarda çocuklar, okul tatillerinde esnaf yanında çalışırlardı. Şinasi Develi Uray Caddesi üzerindeki Ergirzadeler ticarethanesinde çalıştı. Sonra, aynı caddede emekli olan babasının açtığı tütün, sigara, damga pulu bayiliği yapılan dükkanda çalışmaya başladı okul çıkışlarında.
1930’lu yılların ortalarında ulusal gazetelerin ancak üç günde bir geldiği Mersin’de gazetelerin ederi ortalama beş kuruştu. Sıcak yaz aylarında günün belirli saatlerinde seyyar satıcılar buzlu üzüm hoşafı satarlardı. Zengin Uray Caddesi sakinleri yazları yaylalara, İstanbul veya yurt dışına çıkarlardı. Yazıhanelerine güvendikleri iyi yetişmiş, tecrübeli elemanlarını bırakırlardı. İçinde kitaplık ve İstanbul gazetelerinin de bulunduğu Ziya Paşa Kıraathanesi, cadde sakinlerinin dinlenme yeriydi. Tüccar sınıfı buraya okumadan ziyade, tavla oynamaya, nargile içmeye ve de sohbete gelirdi.